نمونه‏هایی از سیره امام جواد علیه‏السلام

عیادت

امام جواد علیه‏السلام ، وقتی خبر بیماری کسی را می‏شنید، به عیادتش می‏شتافت و از او دلجویی می‏کرد. روزی امام جواد علیه‏السلام به عیادت یکی از یاران خود رفت. وقتی در بالین او نشست، متوجه شد بیمار گریه می‏کند. حضرت فرمود: «ای بنده خدا! آیا از مرگ می‏ترسی؟ اگر چرک و کثافات تو را فرا گرفته و موجب ناراحتی شود و جراحات و زخم‏های پوستی در بدن به وجود آید و بدانی که شستشوی در حمام، همه ناراحتی‏ها وامراض را از بین می‏برد، آیا دوست داری وارد حمام شده و بدنت را بشویی و از زخم‏ها و آلودگی‏ها پاک شوی؟» بیمار مقداری آرام شد و رو به امام کرد و گفت: البته که دوست دارم. امام فرمودند: «مرگ برای مؤمن همانند حمامی است که انسان را از تمام رنج‏ها و سختی‏ها رهانیده و به سوی شادکامی می‏برد». بیمار از کلام امام آرام گرفت و عافیت و نشاط پیدا کرده، نگرانی‏اش از بین رفت.

پرهیز از تجمل

غذای امام جواد علیه‏السلام همانند جد بزرگوارش امیرمؤمنان علیه‏السلام خیلی ساده و به دور از تشریفات بود. ایشان همانند تنگدستان جامعه غذا می‏خورد و با دیگران هم غذا می‏شد. امام جواد علیه‏السلام از این که در کاخ‏های عباسیان به آسودگی و در رفاه زندگی کند و امور دینی شیعیان را به فراموشی بسپارد، راضی نبود و اگر شرایطی برای ترک اقامت در بغداد فراهم می‏شد، آن شهر را ترک می‏کرد. یکی از یاران امام می‏گوید: در بغداد بر امام جواد علیه‏السلام وارد شدم و زندگی او را مشاهده نمودم. با خود گفتم: حال که امام به این زندگی مرفه رسیده، هرگز به مدینه باز نمی‏گردد. امام لحظه‏ای سر به زیر افکند و آن‏گاه سر برداشت. دیدم رنگ چهره امام از اندوه زرد شده است. حضرت رو به من کرد و فرمود: ای حسین! نان جوین و نمک نیمکوب در حرم رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بهتر از این‏هاست. به همین دلیل امام در بغداد نماند و به همراه همسرش ام الفضل به مدینه بازگشت و تا سال 220 در مدینه بود.

هدیه دادن

هدیه دادن از آداب و رسوم زیبایی است که در اسلام نیز به آن سفارش شده و باعث ایجاد دوستی و از بین رفتن کینه وکدورت می‏شود. امامان معصوم نیز برای خشنود کردن دیگران، به آنان هدیه می‏دادند. هنگامی که امام جواد علیه‏السلام از مدینه عازم عراق شد، خانواده خود را مورد لطف و مهربانی قرار داد. حضرت فرزند عزیزش امام هادی علیه‏السلام را روی زانوهای خود نشاند و فرمود: فرزندم! چه چیزی دوست داری تا از عراق برایت هدیه بیاورم؟. امام هادی علیه‏السلام فرمودند: دوست دارم برایم شمشیری برّان بیاوری. حضرت فرزند دیگرش موسی مبرقع را نیز مورد خطاب قرار داد و فرمود: تو چه می‏خواهی تا هنگام برگشتن برایت هدیه بیاورم. او جواب داد من دوست دارم برایم اسبی بیاوری.

نهی از منکر

در مجلس مأمون عباسی، شخصی آوازخوان و تارزن به نام «مُخارق» بود که ریش بلندی داشت. مأمون عباسی از اوخواست تا کاری کند امام جواد علیه‏السلام از حالت معنوی بیرون آمده، قلب او به امور دنیا سرگرم شود. مخارق در مقابل امام جواد علیه‏السلام نشست و شروع به آواز خوانی کرد. اهل مجلس اطراف او را گرفتند، ولی امام نهم توجهی نکرد. وقتی حضرت مشاهده نمود که آوازخوان از کار زشت خود دست برنمی‏دارد، فریادی کشید و فرمود: ای ریش بلند! از خدا بترس. مخارق از فریاد امام چنان وحشت زده شد که ساز و تار از دستش افتاد، دستش فلج شد و تا آخر عمر هم بهبودی نیافت. مأمون او را طلبید و ماجرا را پرسید. او گفت: هنگامی که امام جواد علیه‏السلام بر سرم فریاد کشید، آن چنان وحشت زده شدم که هنوز هم ترس و وحشت تمام وجودم را فرا گرفته است.

بخشش

بخشش در راه خدا، یکی از ویژگی‏های بارز اهل‏بیت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است و آنان برای جلب رضایت پروردگار، کمک‏های فراوانی به نیازمندان می‏کردند. نهمین پیشوای مسلمین حضرت جواد علیه‏السلام نیز همانند اجداد بزرگوار خود به مستمندان کمک می‏کرد. برنامه عملی امام جواد علیه‏السلام براساس نامه‏ای بود که از طرف پدر بزرگوارش امام رضا علیه‏السلام از خراسان برای ایشان فرستاده شده بود. امام رضا علیه‏السلام در این نامه به فرزند عزیزش نوشت: «من به خاطر حقی که بر تو دارم، از تو می‏خواهم که هرگاه تصمیم به خارج شدن از منزل داری، از درِ بزرگ داخل و خارج شوی. هنگامی که سوار مرکب خود می‏شوی، همراه خود طلا و نقره بردارو هر کس از تو درخواست کمک نمود، به او نیکی کن...».

تشنه معرفت

حضرت عبدالعظیم حسنی، از شاگردان برجسته امام جواد علیه‏السلام می‏گوید: به محضر مبارک امام جواد علیه‏السلام رسیدم و از حضرت درخواست حدیثی نمودم که از پدران بزرگوارش نقل شده باشد. حضرت فرمودند جد بزرگوارم امیرمؤمنان علیه‏السلام فرمودند: «تا وقتی مردم با هم تفاوت داشته باشند، در خیر و سعادت هستند و وقتی یکسان شدند هلاک می‏شوند». گفتم: ای فرزند رسول خدا! باز هم بفرمایید. فرمود: امیرمؤمنان علیه‏السلام فرمودند: «اگر عیب شما بر دیگری آشکار شود، همدیگر را دفن نمی‏کنید». گفتم: باز هم بفرمایید. فرمود: امام علی علیه‏السلام می‏فرماید: «همنشینی با اشرار و انسان‏های بد، سبب بدگمانی به خوبان می‏شود». عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! باز هم بفرمایید. حضرت فرمودند: امیرمؤمنان فرموده است: «بدترین توشه برای سفر قیامت، ظلم و ستم کردن بر بندگان خداست». گفتم: باز هم بفرمایید. حضرت فرمودند: امیرمؤمنان علی علیه‏السلام فرمود: «تدبیر و اندیشه قبل از اقدام به کار، تو را از پشیمانی حفظ می‏کند».

شریک جرم

ستم و تجاوز به حقوق دیگران، از گناهان بزرگی است که جز با بخشیدن صاحب حق، بخشیده نمی‏شود. در شرع مقدس اسلام مسئولیت و کیفر ظلم، افزون بر این که متوجه ظالم است، کسانی را هم که به طور غیر مستقیم با آن ظلم در ارتباط بوده‏اند در برمی‏گیرد. پیشوای نهم شیعیان امام جواد علیه‏السلام در بیانی می‏فرماید: «کسی که به شخص ستمگر کمک کند یا به ستم کردن دیگران رضایت داده و خوشحال شود، در کیفر ستم مانند ستمکاران سهیم است».

پیام رستگاری

یکی از آرزوهای دیرینه جوامع بشری، سعادت و خوشبختی آنان در تمام زمینه‏های زندگی است. این امر، در جوامع اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مسلمانان افزون بر نیک‏بختی دنیوی، خواهان سعادت اخروی و هم‏نشینی با رهبران و اولیای الهی در جهان پس از مرگ هستند. برای رسیدن به این مقام والا، راهنمایی‏هایی از بزرگان دین رسیده که عمل به آن‏ها، ضامن نیک بختی و هم نشینی با اولیای الهی شمرده شده است. اسماعیل بن سهل می‏گوید: به امام جواد علیه‏السلام نامه نوشته و از ایشان خواستم چیزی به من تعلیم دهد تا با عمل کردن به آن، در دنیا و آخرت همراه آنان باشم و از آنان جدا نشوم. حضرت در جواب نامه نوشتند: «سوره قدر را زیاد بخوان و لب‏های خود را به استغفار و طلب آمرزش تازه کن».

نصیحت

امام جواد علیه‏السلام همواره در خدمت مردم بود و از هدایت آنان غفلت نمی‏کرد. درِ خانه آن حضرت به روی تمام مردم باز بود و ایشان نیز به تمام درخواست‏های آنان پاسخ می‏داد. روزی شخصی خدمت امام جواد علیه‏السلام رسید و از حضرت درخواست نصیحت و موعظه نمود. امام رو به او کرد و فرمود: آیا گفته مرا قبول می‏کنی تا تو را نصیحت کنم؟ سؤال کننده گفت: آری، ای فرزند رسول خدا، امام فرمود: «صبر و تحمل را بالش خود قرار بده و با تنگدستی دست به گردن شو و آرزوها و درخواست‏های نفسانی را ترک کن و با هوای نفس خود مخالفت نما. بدان که در حقیقت تو هیچ‏گاه از نظر و نگاه خداوند دور نیستی و خدای متعال تمام کارهای تو را می‏بیند و به آن‏ها بیناست. پس مواظب باش و دقت کن که چگونه با خدای خود معامله می‏کنی».

اهل معروف

ابوهاشم جعفری یکی از شاگردان بزرگ امام جواد علیه‏السلام می‏گوید: روزی در نزد امام جواد علیه‏السلام نشسته بودم. امام در ضمن بیانات خود فرمود: در بهشت، دری به نام «معروف» است که فقط اهل معروف و کارهای شایسته از آن در وارد می‏شوند. با شنیدن این کلام، در قلب خود خداوند را حمد و ستایش کردم و از این که می‏توانم نیازهای مردم را برآورده کرده (و از اهل معروف باشم) خوشحال شدم. امام جواد علیه‏السلام نگاهی به من کرد و فرمود: «ای اباهاشم! کسانی که در دنیا اهل معروف و کارهای نیک باشند، در آخرت هم اهل معروف هستند (و از همان در وارد بهشت می‏شوند). خداوند تو را از آنان قرار داده و مورد لطف و رحمت خود قرار دهد».

زینت‏

امام جواد علیه‏السلام در بیانی کوتاه و جامع، زینت‏های انسان را برشمرده و همگان را به زینت کردن خود به آن‏ها توصیه می‏کردند. آن حضرت می‏فرماید: «پارسایی و عفت، زینت تنگدستی و شکر، زینت توانگری است. صبر و شکیبایی، زینت بلا و گرفتاری و تواضع و فروتنی، زینت حَسَب و نَسَب است. شیوایی و رسا بودن زینت کلام، و عدالت، زینت ایمان و وقار و آرامش، زینت عبادت است. فروتنی، زینت علم، ادب نیک، زینت عقل، و گشاده رویی، زینت حلم و بردباری است.ترک منت، زینت معروف، و خضوع و خشوع، زینت نماز و بذل و بخشش، زینت نفس آدمی است».

روزگار رهایی

ظهور وقیام امام زمان(عج) از اساسی‏ترین پرسش‏ها و دغدغه‏های شیعیان از دیر زمان بوده و هست. شاگردان و دوستداران اهل بیت در فرصت‏های مناسب، درباره این رویداد بزرگ اسلامی از امام سؤال می‏کردند. روزی عبدالعظیم حسنی، شاگرد نمونه امام جواد علیه‏السلام درباره امام زمان(عج) و ظهور ایشان سؤال کرد. امام در پاسخ او فرمود: «قائم ما، مهدی است که به امر خدا مردم را به دین خدا راهنمایی می‏کند. او سومین فرزند از نوادگان من است. خداوند کار ظهور او را در یک شب فراهم می‏کند و جهان را پر از عدل و داد کرده و زمین را از اهل کفر پاک می‏سازد. مهدی کسی است که انتظار ظهورش برای همگان واجب، و در هنگام غیبت، اطاعت از وی لازم است. اصحاب او به اندازه اصحاب بدر، 313 نفر هستند. قسم به خدا اگر از دنیا فقط یک روز بماند، آن روز آن قدر طولانی می‏شود که ایشان ظهور کرده و جهان را از عدل و داد پر کند».

انتخاب همسر

امروزه بالا رفتن سن ازدواج، یکی از مشکلات مهم و اساسی جوانان است. اگرچه این مسأله علل گوناگونی دارد، ولی انتخاب همسر مناسب، از عواملی است که فکر بیشتر خانواده‏ها را به خود مشغول کرده است. امام جواد علیه‏السلام در پاسخ نامه ابراهیم محمد که درباره ازدواج دخترش از حضرت نظرخواهی کرده بود، معیار همسر نمونه را با استناد به روایت رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بیان کرده و می‏فرماید: ای ابراهیم! رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمودند: «اگر خواستگاری برای دختر شما آمد که اخلاق و دینداری او مورد رضایت شما بود، دختر خود را به او بدهید». پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در ادامه این روایت، از بالا رفتن سن ازدواج به عنوان یک آفت اجتماعی یاد کرده و می‏فرماید: «اگر دختر خود را به همسر مناسب ندادید و پسر و دختر بزرگ شده و بدون همسر باقی بمانند، فتنه و فساد بزرگی دامنگیر جامعه خواهد شد».

پاداش محبت

محمد بن ولید کرمانی می‏گوید: از امام جواد علیه‏السلام پرسیدم: برای دوستان و خدمتگزاران شما چه اجر و پاداشی است؟ حضرت فرمود: غلام امام صادق علیه‏السلام روزی مشغول نگهداری مرکب امام بود که گروهی از اهل خراسان به دیدن امام صادق علیه‏السلام آمدند. یکی از آن‏ها به غلام گفت: از امام بخواه که مرا به جای تو به خدمتکاری قبول کند تا من غلام او باشم و در عوض تمام دارایی من مال تو باشد. غلام پذیرفت و نزد امام رفت و جریان را برای امام تعریف کرد. حضرت صادق علیه‏السلام فرمود: اگر تو از خدمتگزاری ما سیر شده‏ای من قبول می‏کنم و چون مدت زیادی همراه ما بودی نخست نصیحتی می‏کنم، آن وقت اختیار با توست. بدان چون روز قیامت شود، رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به خدا تمسک می‏جوید و امیرمؤمنان علیه‏السلام به پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و امامان علیهم‏السلام به امیرمؤمنان علیه‏السلام و شیعیان و دوستداران ما به امامان علیهم‏السلام متوسل شده و داخل جایگاه آنان می‏شوند. غلام از شنیدن این سخن، رو به حضرت کرد و گفت: در خدمت شما می‏مانم و آخرت را بر دنیا اختیار می‏کنم.

خشم زمین

علی بن مهزیار اهوازی، نماینده امام جواد علیه‏السلام در اهواز و از خواص حضرت می‏گوید: در شهر اهواز فراوان زلزله می‏آمد تا جایی که‏تصمیم گرفتم آن شهر را ترک کرده و به شهر دیگری نقل مکان کنم. اما قبل از آن که تصمیم خود را عملی کنم، موضوع را به وسیله نامه با امام جواد علیه‏السلام در میان گذاشتم. آن حضرت درجواب نامه من نوشت «شهر خود را ترک نکنید، بلکه به مردم بگویید روز چهارشنبه، پنج شنبه وجمعه را روزه گرفته و غسل کنند و در روز جمعه با لباس‏های پاک و تمیز، از شهر خارج شده و به دعا و نیایش با خداوند بپردازند تا خداوند بدین وسیله، بلای زلزله را از شما برطرف کند». علی بن مهزیار می‏گوید: ما دستورات حضرت را اجرا کردیم و زلزله آرام گرفت و زندگی مردم به حالت عادی برگشت».

خورشید زندگی

بکربن صالح از یاران امام رضا علیه‏السلام و امام جواد علیه‏السلام می‏گوید: دامادم در نامه‏ای به ابوجعفر نوشت: پدری دارم که عقیده فاسدی داشته و با اهل‏بیت پیامبر دشمنی می‏ورزد. او با من هم بدرفتاری کرده و مرا آزار و اذیت می‏دهد. ای مولای من! نخست از تو می‏خواهم برای توفیق من دعا کنی، و دوم اینکه نظر مبارک شما را در مورد پدرم بدانم؟ آیا علیه او افشاگری کرده و فساد عقیده او را به دیگران بگویم، یا این که با او مدارا کنم؟ امام جواد علیه‏السلام در جواب نامه فرمودند: «شرح حال تو را فهمیدم. ان‏شاءاللّه‏ از دعا کردن در حق تو غفلت نمی‏کنم. بدان که مدارا کردن با پدرت برای تو بهتر است؛ زیرا بعد از هر مشکلی، گشایشی است. صبر و حوصله داشته باش که عافیت و خیر و پیروزی مخصوص پرهیزکاران است». بکر بن صالح می‏گوید: «طولی نکشید که خداوند قلب پدر دامادم را دگرگون کرد و از مخالفت با فرزند خویش و اهل‏بیت پیامبر دست برداشت».